Recensies

Hoe ondoorgrondelijk is een stad van glas? Toen de Amerikaanse dichter, vertaler en essayist Paul Auster in 1985 als romancier debuteerde met de novelle City of glass, was dat de vraag die het traditionele genre van de detective binnenstebuiten keerde. Speurders zijn van alle tijden en al net zolang worden hun belevenissen op schrift gesteld. Maar in het begin van deze eeuw gebeurde er iets raars: de detective werd een eigentijds en literair genre; en de detective werd een eigentijds mens. Het begon voorzichtig met Sherlock Holmes, die gaandeweg in zijn speurdersleven steeds meer aan zelfreflectie en opium ging doen - althans, volgens Watson. De verhalen van Conan Doyle, die in eerste instantie als 'pulp-fiction' gepubliceerd werden, klommen op tot boeken. Er ontstond een onderscheid tussen die 'pulp-fiction' en iets dat detective-novelle ging heten. Ook voor de speurders ging dat op: de avonturen van de gewetensarme superheld werden op ander papier gedrukt dan die van de speurder met twijfel in zijn broekzakken.
Hammett en Chandler verhieven dit type tot wereldliteratuur. Hun helden waren echte mannen (waar in het geval van Holmes nog twijfel over bestond). Ze rookten, dronken, hoereerden en leden. En, wat meer is, ze praatten tegen zichzelf. Na vijftig jaar hadden ze geen zichtbaar alter ego meer nodig. Zelfs Mike Hammer niet. Maar die mannen bleven echte helden (waar in het geval van Miss Marple nog twijfel over bestond). Ze stopten een rol quarters in hun zak om er bladzijden later een doodsklap mee te geven. Ze waren goed in lipstick op sigarettefilters en bloeden deden ze nooit. Verongelijkt wreven ze over hun kaken en schonken zich een whisky in uit een eeuwig aangebroken fles. Sommigen boekstaafden hun belevenissen op aftandse kofferschrijfmachines. Anderen speelden schaak - tegen zichzelf. Koffie dronken ze alleen boiling hot, ruthless and depraved. En de case had nooit met theologen te maken.
Bij Auster wel: hoofdpersoon in zijn novelle is een briljante Moriarty van een theoloog, die weet wanneer de wereld vergaat. Zijn zoon wordt daar het slachtoffer van, want die wordt als wolvenkind opgevoed - om als nieuwe Adam over de toekomst te kunnen heersen. Maar de Zondeval blijft voorlopig uit en de zoon roept de hulp in van een private-eye om zich tegen zijn bejaarde vader te beschermen. Die theoloog is echter niet de reden, dat het literaire genre van de detective met Auster een nieuwe impuls kreeg. Dat ligt eerder aan de speurder zelf. Want Austers private-eye leeft en werkt in een glazen stad.
Wat dat betekent, wordt zichtbaar in de door Paul Karasik en David Mazzuchelli verstripte versie van City of glass. Zij vertellen en tekenen het verhaal van verwarring en zelfverlies. Zij 'filmen' de opkomst, bloei en ondergang van een obsessie. Er bestaat geen medicijn tegen de overtuiging dat je de waarheid kent. En evenmin tegen een kater. Maar je kunt het beleven. Je zult het hoe dan ook beleven, is de boodschap van Auster. Dat Karasik en Mazzuchelli die op papier hebben gekregen, is een onnavolgbare prestatie. Want zoals Auster schrijft: 'The question is the story itself, and whether or not it means something is not for the story to teil.' Hoe teken en vertel je een verhaal, dat in zichzelf geen betekenis draagt? Hoe dwing je een lezer in een verhaal, dat hij uiteindelijk zelf moet vertellen? Hoe laat je zien dat het leven zo doorzichtig is, dat je overal je hoofd stoot?
Vraag het Karasik en Mazzuchelli! Zij hebben het klaargespeeld om Austers briljante maar ietwat steriele exegese van het toeval te bewerken tot een in alle opzichten overtuigend beeldverhaal. En hoe? Door een perfecte keus te maken uit de oorspronkelijke, letterlijke tekst! Door de steeds onscherpe tekeningen net zolang in losse rechthoekjes te plaatsen, totdat ze zich onuitwisbaar scherp op het netvlies laseren! Alsof ze onderling inwisselbaar zijn: die ingekaderde close-ups, vergezichten en snapshots. En ongetwijfeld moest dat zo zijn - in een verhaal zonder einde, zonder eenduidige held en zonder een werkelijk begin: 'It was a wrong number that started it'.