De Engelse uitgeverij Self Made Hero maakt een mooie reeks: Eye classics, ambitieuze bewerkingen van Europese klassiekers die je nooit las als Illustrated classic. De meester en Margarita van de Russische auteur Michail Boelgakov (1891-1940) is nu vertaald.
Boelgakov werkte in de jaren 1920 en 1930 aan wat zijn meesterwerk zou worden. Het was een bijzonder ongunstige tijd voor eigenzinnige schrijvers: Stalin had het niet op intellectuelen met fantasie en zijn literaire hielenlikkers voerden zijn schrikbewind uit. Boelgakov heeft de eerste complete, ongecensureerde uitgave dan ook niet meegemaakt, pas in 1968 (uiteraard!) verscheen die in het vrije westen. Hoewel, wat heet compleet: het complexe verhaal is een reconstructie van de weduwe. Boelgakov maakte meerdere versies en vernietigde oude. Een veelbetekenend citaat uit De meester en Margarita is dan ook ‘manuscripten verbranden niet’, vaak gebruikt om de macht van de pen te omschrijven. In kleine kring wordt Boelgakovs werk geadoreerd. Salman Rushdie liet zich inspireren tot De duivelsverzen en Mick Jagger schreef Sympathy for the devil. Op de fansite www.masterandmargarita.com lees je dat Jagger het boek van toenmalig liefje Marianne Faithfull cadeau kreeg (en andere heerlijke weetjes). Deze liefdes voor het boek bewijzen dat de cultstatus is bereikt.
Maar levert die status ook een goede strip op? Het verhaal bestaat uit drie verhalen in elkaar: De schrijvende Meester werkt aan een sensationeel boek over Pontius Pilates. Margarita houdt van hem en van zijn boek-in-wording. Dan verschijnt de duivel, professor Woland, op het Moskovische toneel en is het met de logica gedaan. Het verhaal over Pilates komt ook als verhaal-in-het-verhaal voor. De tekenaars, Andrzej Klimowski en Danusia Schejbal (de eerste maakte eerder strips, de tweede is vooral schilder), hebben een mooie oplossing bedacht. Het eerste verhaal tekent Klimowski met zwarte inkt; dat levert mooie, donkere schetsen op. Schejbal neemt Pilates voor haar rekening. Een stijlwisseling: in kleur, maar in een te naïeve stijl. Ook het hoogtepunt, de duivel die een toneelvoorstelling overneemt, is van haar hand en dat is wel overtuigend: in magisch-realistische, Mattotti-achtige prenten wordt de spreekstalmeester onthoofd, regent het geld en worden de dames letterlijk in hun ondergoed gezet. De zoektocht van Margarita naar haar Meester is weer voor Klimowski. De stijlwisselingen doen recht aan het Droste-effect in het verhaal, als het verhaal verspringt, verandert de stijl mee. Alle absurde ingrediënten zien we: naakte heksen, de zuipende en rokende kat Behemoth, bloedige wraak op gezagsdragers en Stalins hielenlikkers, in inrichtingen opgesloten intellectuelen, ontregelende humor en alles overwinnende liefde.
De strip is een bewerking èn een samenvatting, want je brengt een roman van vierhonderd pagina’s niet ongestraft terug tot een kwart.
De vertelling gaat sprongsgewijs en doet een extra beroep op de inleving van de lezer. Maar er blijft genoeg te genieten, zeker voor de lezer die het verhaal (van horen zeggen) kent. Alleen, jammer van de soms hoogdravende inleiding en de oerlelijke lettering!