Recensies

Verhalen over de Holocaust hebben in mijn jeugd een onuitwisbare indruk achtergelaten. Emoties als boosheid, angst en machteloze woede wisselden elkaar in snelle vaart af. Ik verbeeldde mij als kind en puber dat ik ervoor kon zorgen dat nooit meer dergelijke misdaden tegen mensen begaan konden worden... Jaren later en illusies armer merk ik dat ik op moet passen niet blasé te worden van al het gruwelijke nieuws in de media. Soms word ik wakker geschud en ben mij ervan doordrongen dat - hoe cynisch dat ook klinkt - mensen elkaar nu eenmaal graag afmaken, het liefst in groten getale tegelijk. Er is immers altijd wel weer een genocide na de laatste, het houdt niet op. Ik las bij voorbeeld Art Spiegelmans Maus en begreep dat het 'niet willen weten' dichtbij het 'laten gebeuren' staat. Daarom vind ik het zo moedig dat er niet alleen in romans en films, maar ook in stripverhalen gebeurtenissen weergeven worden 'die geen getuigen hadden moeten hebben'. Ik begreep dat ook dat mensen menselijk maakt: zich de slachtoffers herinneren en zich verzetten tegen het onrecht hen aangedaan. Zo ook de slachting van Tutsi's door Hutu's in Rwanda, toentertijd in 1994. Deze genocide op bijna een miljoen Tutsi's vormt de tragische kern van het album van Jean-Phillipe Stassen. Hij is ermee in de prijzen gevallen, en krijgt er tijdens het stripfestival Angoulême de 'Prix René Goscinny' voor het beste scenario voor. En dat is meer dan terecht, want Stassen stelt zichzelf behoorlijk bloot aan kritiek door als witte, westerse buitenstaander zo'n complex drama te verbeelden. Maar hij doet het dan ook op een integere, aangrijpende wijze, met prachtig tekenwerk en oog voor nuances. Stassen, die Rwanda in 1997 voor de eerste keer bezocht, is geen overlevende, geen 'getuige' die het verhaal kan navertellen. Hij is een Belgische striptekenaar die zijn persoonlijke frustratie en woede over het gebeuren professioneel neerzet, als een filmmaker die een waargebeurde tragedie dramatiseert door de daders en slachtoffers namen en persoonlijkheden te geven. Door de manier waarop Stassen dat doet, kan hij zich meten met de al eerder genoemde Spiegelman. Deogratias grijpt aan en brengt de tragedie in Rwanda, die we dreigen te vergeten, weer terug in de herinnering. Ik praat nog niet over de collectieve herinnering, zoals de Tweede Wereldoorlog. Daarvoor zijn de verschrikkingen nog te weinig doorgedrongen in de politiek, media, kunstvormen of onze dagelijkse ervaringen en handelingen. Er zijn geen parlementaire enquêtes gehouden of toneelstukken opgevoerd, want met Rwanda had Nederland toch niets te maken. Rwanda's tragiek lijkt een momentopname, een kiekje in het album van de geschiedenis, maar Stassen weet op zijn manier de aandacht er weer op te vestigen. Het kiekje is uitvergroot tot een doorleefd portret. Stassens verdienste is tevens dat hij geen karikaturaal Afrika neerzet; de beeldvorming die in veel Westerse hoofden heerst is veelal dat van elkaar afmakende Afrikanen; nergens in Deogratias komt dit clichébeeld tot uiting. Het is eerder de herkenning van het menselijk drama dat zich afspeelt in een ver, vreemd land, dat de lezer in staat stelt het van dichtbij te voelen. Alsof het je zelf zou kunnen overkomen. Wellicht ooit zo dichtbij als dat andere drama dat zich op Europese bodem afspeelde.